Hondentaal is lichaamstaal

Honden zijn enorm expressieve dieren. Zij praten met hun lichaam. Door verschillende houdingen aan te nemen kunnen zij heel goed aangeven hoe zij zich voelen. Blij, angstig, gespannen, onzeker, nerveus. Maar waar kun je aan zien hoe jouw hond zich voelt? Honden communiceren door middel van lichaamstaal door middel van lichaamshouding, gedrag, stressignalen en kalmerende signalen.  Door je hierin te verdiepen, kun je veel beter met honden omgaan. Om een hond goed te begrijpen is het daarom belangrijk dat je zijn lichaamstaal goed en juist interpreteert. In deze documentatie verdiepen wij ons nog meer in de lichaamstaal van de hond.

Hoe communiceren honden?
Wanneer je wilt weten wat de hond je vertelt, is het belangrijk om naar 3 belangrijke elementen te kijken voordat je conclusies trekt.

Houding
– Wat is de stand van de oren? Staan deze naar voren en omhoog of naar laag, naar achteren?
– Wat is de stand van de staart? Is deze hoog of laag?
– Wat is de stand van de achterpoten? Zijn deze gestrekt of gekromd?

Gedrag
Wat doet de hond? Bijvoorbeeld: zijn lip optrekken, wegkijken, blaffen, grommen.

Stresssignalen
Welke stresssignalen laat de hond zien? Bijvoorbeeld: borstelen, hijgen, gapen, uitschudden

Net als bij stresssignalen is het bij het lezen van de lichaamshouding belangrijk om naar de context te kijken voordat je conclusies trekt.

Staart van de hond

Wat zegt de staart over de gemoedstoestand van de hond? Is een hond die zijn staart in de lucht heeft altijd zelfverzekerd? En is een hond die kwispelt altijd blij?  Om antwoord te krijgen op deze vragen is het belangrijk om te weten dat de staartstand van de hond afhankelijk is van het ras. Een Beagle draagt zijn staart normaal gesproken hoog in de lucht terwijl het voor een windhond heel normaal is om zijn staart laag te hebben. Als je naar de staart van de hond kijkt is het daarom belangrijk om te weten wat de normale stand is van de staart. Wat is de normale staart stand van jou hond?

De stand van de staart geeft ook nauwkeurig aan op welke sociale hoogte de hond zich bevindt ten opzichte van de ander.

• Een hoge, opgeheven staart is een teken van zelfverzekerde superioriteit;
• Een lange staart duidt op een ondergeschikte positie;
• Een lage staart kan ook angst uitdrukken, dat hangt af van de overige signalen; 
• een hoge stilstaande of strak kwispelende staart verraadt een superieure hond die tot de aanval bereid is;
• een hoge kwispelende staart betekent vrolijkheid. 

Hondengekwispel
Een van de meest voorkomende misinterpretaties over honden is dat een hond die kwispelt altijd blij en vriendelijk is. Daar waar sommige kwispels inderdaad vriendelijkheid betekent, kan een andere kwispel angst betekenen, onzekerheid, spanning of zelfs een waarschuwingssignaal dat hij tot vechten bereid is.

Kwispelen geeft wél altijd aan dat een hond opgewonden is. Dat kan in positieve of negatieve zin zijn. Dit betekent dus dat een hond die kwispelt niet automatisch blij en vrolijk is maar alleen opgewonden of gespannen is.

De snelheid van kwispelen geeft ook informatie. De snelheid van kwispelen geeft een indicatie hoe gespannen/opgewonden de hond is.

Soorten kwispels

Brede zwaaier kwispel
Dit is een vriendelijke kwispel. Bij sommige honden zie je zelfs de achterhand meedraaien. Dit is een en al opwinding.

Lage kwispel
De hond heeft hierbij zijn staart lager als normaal en kwispelt met het puntje van zijn staart. Dit is een vriendelijke kwispel.

Propeller kwispel
Hierbij draait de staart rond als een propeller. De hond is niet zeker van zichzelf.

Stijve/strakke hoge kwispel
Hierbij is de staart hoog in de lucht en kwispelt stijf heen en weer. Dit duidt vaak op negatieve spanning.

Zelfs niet kwispelen heeft betekenis: honden houden hun staart doodstil wanneer ze zorgvuldig aandacht koesteren voor een bal in je hand en wanneer ze op je volgende commando wachten.

De oren

Er zijn vele verschillende varianten van hondenoren tussen de hondenrassen te onderscheiden. Extreem lang, klein, zacht, rechtopstaand, sierlijk langs het gezicht gevouwen, beweeglijk of stijf, driehoekig of gerond, afhangend etc.

Oren zijn bij sommige honden heel makkelijk te ‘lezen’, bij andere nauwelijks. Naar voren wijzende oren duiden op alertheid en belangstelling, oren die naar achteren wijzen duiden op onzekerheid en als ze ook plat liggen kan dat een teken zijn dat de hond bang is en wil vluchten. Als de oren van de hond steeds onrustig van stand wisselen voelt hij zich gespannen.

Houding van de hond

Honden die bezorgd zijn over de afloop van een ontmoeting zullen de neiging hebben om zich ‘klein te maken’ om zo min mogelijk bedreigend over te komen totdat ze zeker weten dat de andere hond geen kwaad in de zin heeft. Een zelfverzekerde hond staat fier rechtop. Op dezelfde manier geldt: hoe lager de staart gedragen wordt, hoe onzekerder de hond. Honden die zich terugtrekken stoppen hun staart meestal tussen hun poten.

Hieronder volgen een aantal houdingen van een hond waarbij we gaan onderzoeken wat deze hond ons probeert te vertellen. Allereerst is het belangrijk om de neutrale houding van deze hond te weten.

LET OP: houdingen zijn niet statisch, maar zal voortdurend wisselen ‘in communicatie’ met een andere hond.

Wat is de neutrale staartstand van jouw hond?
Om uiteindelijk te kunnen bepalen of je hond gespannen, angstig, terughoudend of bijvoorbeeld agressief is, is het allereerst  belangrijk om te weten wat de neutrale staart stand is van jouw hond. Dit verschilt per hond. Hieronder bepalen we per element of het laag of hoog is. Kop, oren, romp, poten, staat oftewel: KORPS

Hoge houding

Lage houding

Wat is ambivalente houding?
Een ambivalente houding is een lichaamshouding waarbij gelijktijdig optredende hoge als lage houdingen optreden. De hond zit dan tussen twee tegenstrijdige motivaties. Een voorbeeld: een hond draagt zijn staart hoog maar oren laag of een hond kwispelt hoog wen dan weer laag. Dit zijn tekenen van onzekerheid.

Oefening 1

Hieronder zie je 3 afbeeldingen. Schrijf per afbeelden op wat de houding is van de hond.  Maak hierbij gebruik van de KORPS.

Stresssignalen

Een hond die spanning vertoond, overprikkeld is of onzeker vertoont altijd stresssignalen. Dit zijn waarneembare gedragsuitingen om spanning weg te laten vloeien om op een adequate manier te kunnen omgaan met de situatie. Stresssignalen geven ons een duidelijke indicatie van het welbevinden van een hond.

Tijdens de training bij DogStars ben je bezig om de hond nieuwe dingen aan het leren. Om te kunnen leren is er enige mate van (positieve) leerstress noodzakelijk. Dat is niet altijd negatief. Stel je is eens voor: iemand laat je weten dat je twee miljoen euro in de lotto hebt gewonnen. Zou je dan rustig blijven zitten en denken “…nee, toch..dat is leuk…”? Vast niet. Je zou juichen, blij zijn, je polsslag zou versnellen, je hart gaat sneller kloppen!

Herkennen wanneer jouw hond zich ongemakkelijk gaat voelen.
Wanneer een hond zich niet veilig of oncomfortabel voelt geeft dit (negatieve) stress. Het adrenaline niveau in het lichaam loopt op en de hond laat stresssignalen zien. Negatieve stress blokkeert het leervermogen van je hond en alles wat je dan aan het leren bent is zinloos. Tijdens het trainen is het daarom belangrijk om op te letten of je hond stresssignalen laat zien en hoe vaak. Maar…hoe herken je stresssignalen bij je hond?

Meest voorkomende stresssignalen
Jouw hond geeft je signalen door middel van zijn lichaamstaal. De volgende stresssignalen zou je tijdens de training tegen kunnen komen bij de hond. Dat is helemaal niet erg. Wanneer je 2 of meer stresssignalen ziet bij je hond dan is het belangrijk om de oefening even te onderbreken door samen een trek- of renspelletje te doen. Daarna kun je weer aan de slag. Hieronder volgen een aantal veel voorkomende stresssignalen.

Hieronder volgt een lijst met de meest belangrijke stresssignalen

VIDEO-OPDRACHT
Bekijk de volgende video en noteer per hond of je een stresssignaal ziet of niet. Zie je een stresssignaal, noteer deze.

Kalmerende signalen

Honden zijn van nature sociaal levende dieren. Om in een groep te kunnen functioneren, reageren honden conflictvermijdend. Dit is instinctief. Het doel hiervan is overleven, de meest primaire behoefte. Om conflicten te vermijden communiceren ze met elkaar, maar ook met mensen door middel van o.a. kalmerende signalen. Ze ´vertellen´ hiermee aan de ander dat ze niet uit zijn op een conflict. Je kunt het zien als een beleefdheidsvorm, het is sociaalvaardig gedrag.

Honden gebruiken in ontmoetingssituaties met andere honden (en ook in ontmoetingen met mensen) signalen om de ander te kalmeren, met andere woorden: om aan te geven dat ze geen bedreiging vormen voor de ander. Dit doen zij ook door middel van lichaamstaal. Kalmeringssignalen vertonen honden ook om zichzelf te kalmeren. Deze signalen kun je ook tegen komen tijdens de training.

Ook mensen hanteren kalmeringssignalen in de ontmoeting met andere mensen. Wanneer je iemand op straat voorbij loopt zal je de ander nooit te lang aankijken maar al snel je hoofd wegdraaien. In de wachtkamer van de huisarts probeer je altijd op een plek te gaan zitten waarbij er nog minimaal 1 stoel tussen jou en de andere persoon zit.

Het is dus belangrijk om deze signalen van jouw hond te gaan leren herkennen. Je zal merken dat jouw hond aan de lijn meer moeite heeft om deze signalen te vertonen. Honden die aan een korte lijn worden uitgelaten hebben er meer moeite mee om hun kop even weg te trekken. Maar ook het rechtstreeks naar andere honden toelopen aan de lijn is voor de meeste honden moeilijk. Daarom adviseer ik ook om in de dagelijkse praktijk de hond aan een lange lijn uit te laten en aan de lijn geen fysiek contact laten maken met een andere hond aan de lijn. Wanneer ze los zijn kunnen ze veel makkelijker communiceren. Wanneer jouw hond aan een lange lijn is en een andere hond komt los van de lijn op je af, geef jouw hond dan ook de volle lengte van de lijn of laat deze op de grond vallen.

Een hond die kalmerende signalen uitzendt om te communiceren is ontspannen en zelfverzekerd, de signalen zijn bedoeld om een “goed gesprek” aan te gaan.

Het verschil tussen stresssignalen en kalmerende signaal
Het verschil tussen stresssignalen en kalmerende signalen is te zien aan de hoeveelheid signalen. Zodra een hond onrustiger wordt en meerdere signalen tegelijkertijd of snel achter elkaar uit gaat zenden is er sprake van stress. Sommige kalmerende signalen kunnen ook geuit worden bij stress. Ook wanneer een hond heel erg enthousiast is, stijgt het adrenaline niveau in het lichaam.

De volgende kalmeringssignalen kun je tegenkomen wanneer je hond een andere hond (of mens) ontmoet.

Het hoofd wegdraaien
Als je goed oplet tijdens een ontmoeting tussen 2 honden dan zie je vaak dat de hond heel even zijn kop wegdraait van de andere hond. Dit signaal kan van heel subtiel en traag tot een snelle beweging zijn. De hond kan zijn hoofd naar de zijkant draaien en weer terug of langere tijd naar de zijkant gedraaid houden.

Grond snuffelen
Het aan de grond snuffelen, kan alles zijn tussen een snelle beweging met de neus naar de grond en weer omhoog, tot de neus aan de grond houden en langere tijd door blijven snuffelen. Komt iemand naar jou toe op de stoep? Let op je hond. Ging zijn neus richting de grond? Draaide hij weg van degene die naderde en ging hij in de berm snuffelen? Het kan zijn dat ook dit kalmerend bedoeld is. Let op in welke situaties je hond dit signaal laat zien. Natuurlijk snuffelen honden veel, ook om ‘de krant te lezen’ dus let op wanneer en in welke situaties het snuffelen voorkomt.

Langzame bewegingen
Snelle bewegingen werken dreigend, langzame bewegingen hebben een kalmerend effect. De ene keer vermindert je hond zijn vaart slechts een beetje, de andere keer gaat hij echt zo hard op de rem dat er nauwelijks nog beweging te zien is. En soms stopt hij helemaal. Langzame bewegingen worden veel gebruikt wanneer je hond een andere hond in het oog krijgt. Let de volgende keer dat je de hond uitlaat maar eens op wanneer hij plotseling langzamer gaat lopen. In plaats van op de hond te mopperen, aan de riem te trekken of nog erger, aan de riem rukken, moet je eens om je heen kijken. Wanneer er iemand aankomt waarvan je hond vindt dat hij die moet kalmeren, laat dat dan gebeuren. Het kost je alleen een beetje observatietijd en begrip. Je hond gaat in veel situaties waar je misschien niet eens over nadenkt langzaam bewegen. Wanneer je de hond roept en je stem is boos, geïrriteerd of wat men ‘dominant’ noemt, zal de hond in de meeste gevallen ogenblikkelijk zijn vaart verminderen om je te kalmeren.

Gaan liggen
Hierover bestaan een aantal misverstanden. Gaan liggen en je buik tonen kan in sommige gevallen onderwerping genoemd worden. Gaan liggen met je buik op de grond heeft echter niets met onderdanigheid te maken. Het is daarentegen één van de krachtigste kalmerende signalen die er bestaan. Vaak is het zo dat een zelfverzekerde en sociaalvaardige hond gaat liggen om de onrust uit de groep weg te halen. Je hond zal dit signaal gebruiken wanneer er om hem heen wild wordt gespeeld. Een volwassen hond kan het gebruiken om een andere onzekere hond te kalmeren. Let op honden die gaab: platliggen! Dit is géén kalmerend signaal. Lees hierover meer in dit artikel.

Gapen
Dit is een signaal dat veel mensen erg fascinerend vinden. Wij mensen gapen veel wanneer we moe zijn, gestrest of in situaties waarin we gespannen zijn. Honden doen dat ook, maar ze gebruiken het gapen veel vaker om te kalmeren dan omdat ze moe zijn. Je zult je hond zien gapen wanneer hij opgewonden is omdat hij uit mag. Je rommelt nog wat en trekt je jas aan, je hond blijft maar gapen. Waarbij een gaap met geluid stress (opwinding) aangeeft. Een gaap zonder geluid is kalmerend. Honden gapen erg vaak in de wachtruimte bij de dierenarts, maar ook in situaties wanneer je tegen je kinderen schreeuwt, luid ruzie maakt met je wederhelft of op een andere manier conflicten veroorzaakt of zelfs gewoon leuk aan het stoeien bent. Bedenk dat voor de conflictvermijder die de hond is, de kleinste aanduiding van een conflict iets is dat hij wil stoppen. Wanneer jullie thuis ruzie maken, druk doen etc., kijk dan eens naar je hond, misschien zit hij in een hoekje te gapen om jullie op te laten houden.

In een bochtje lopen
Honden lopen normaal gesproken niet recht op elkaar af. Vaak lopen de honden in een bochtje naar de ander toe. Dit signaal wordt vaak gebruikt als kalmerend signaal en het is de belangrijkste reden waarom honden zo sterk kunnen reageren op een ontmoeting met andere honden wanneer ze gedwongen worden er recht op af te lopen (bijv. in een steeg). Wanneer honden de kans krijgen zullen ze in een boog/kringetjes om elkaar heen lopen. Dat doen ze wanneer ze elkaar tegenkomen zonder riem en vrij zijn om het op hun eigen manier te doen. Sommige honden hebben grote bogen nodig, andere hebben genoeg aan een klein boogje.

Speelhouding
Als een hond op een speelse manier de voorpoten gestrekt omlaag buigt en de kont in de lucht is dan is dit vaak een uitnodiging om te gaan spelen. Vandaar de naam: spelboog. Als je dit zelfde ziet maar de hond blijft rustig gebogen staan en beweegt heel langzaam op en neer, dan wordt de speelboog gebruikt als kalmerend signaal.

Tekenen van agressie 

Agressie is aanvals-, dreig- en verdedigingsgedrag

Agressie is een  hulpmiddel om een bepaald doel te bereiken door een soortgenoot verwondingen toe te brengen of daarmee te dreigen.  Bijvoorbeeld bij het verwerven van bepaalde rustplaatsen, afdwingen van privileges, in het bezit houden van een prooi, status, andere honden uit het territorium verjagen of zelfbescherming.

Het volgende gedrag zijn elementen die horen bij agressie

• Lip optrekken
• Grommen
• Aanblaffen
• kort blaffen
• gromblaffen
• Fixeren
• Uitvallen
• Bijten

Typen agressie
Er zijn veel verschillende soorten agressie. Deze gaan we in deze cursus niet bespreken. Wel is het belangrijk om te weten dat een hond niet agressief is maar agressief gedrag kan vertonen afhankelijk van de context (welke hond, welke omgeving, aan de lijn of los van de lijn etc)

• Dominantiegerelateerde agressie
• Competitieve agressie (bezitsagressie)
• Defensieve agressie
• Predatieagressie
• Territoriale agressie
• Maternale agressie
• Omgerichte agressie
• Idiopathische agressie
• Spelagressie
• Impulsieve agressie
• Pijngerelateerde agressie – geven vaak geen waarschuwing

Vormen van agressie

• Zekere agressie
  Dit komt bijna niet voor. Bij zekere agressie is alles in de houding hoog en vertoont de hond geen enkel stresssignaal
• Onzekere agressie
  Dit is de meest voorkomende agressie. Je ziet dan ambivalentie in de houding en stresssignalen. 
• Angstagressie
• Geconditioneerde angstagressie
  Dit heet ook wel aangeleerde agressie dat zijn oorsprong vindt in angst-agressie, dominantie-gerelateerde agressie of bezitsagressie. Een hond kan zich aanleren agressie als middel in te zetten wanneer hij heeft ervaren dat agressie succesvol is. Zo kan het voorkomen dat agressie die oorspronkelijk voortkwam uit angst zich na verloop van tijd ontwikkelt tot een meer dominante vorm van agressie.

Oefen filmpjes